Je sprak professionals uit sociaal werk opleidingen op hogescholen voor onze meest recente verkenning Sociaal werker van de toekomst: weerbaar tegen discriminatie en racisme. Wat is jou het meeste bijgebleven uit deze gesprekken?

‘Het belangrijkste wat me is bijgebleven, is dat er een spanningsveld is. Een tegenstrijdigheid tussen aan de ene kant hoe professionals het belang van het onderwerp benadrukken, en aan de andere kant het gebrek aan structurele inbedding in de opleidingen sociaal werk op hogescholen.’ 

Bekijk de verkenning

Wat is de reden dat de aanpak van discriminatie en racisme nog onvoldoende ingebed is in de opleidingen?

‘Op dit moment is het sterk afhankelijk van individuele docenten en hun persoonlijke interesse of discriminatie en racisme behandeld worden in de opleiding. Er is gebrek aan bewustzijn over het belang van het onderwerp voor sociaal werkers. Dat wordt versterkt door het gebrek aan diversiteit binnen de docenten- en lectorenteams en bij de bestuurders. Onze respondenten beschrijven de huidige teams vaak als grijs, wit en theoretisch opgeleid. Dat gebrek aan diversiteit maakt dat er gebrek aan ervaring is om studenten voor te bereiden op een beroepspraktijk waarin er ruimte is voor diversiteit, inclusie en de aanpak van racisme en discriminatie.’

Wat is de eerste stap?

‘De erkenning dat racisme en discriminatie bestaan en dat het een structureel probleem is. Uit onze Kennissynthese blijkt dat dit onvoldoende wordt erkend of zelfs wordt gebagatelliseerd. Daarna moet je ook kunnen handelen. De checklist aanpak discriminatie in sociaal werk met concrete handelingsperspectieven biedt houvast.’

Wat is de grootste verandering die moet plaatsvinden?

‘Veranker structureel de aanpak van racisme en discriminatie in het curriculum van sociaal werk opleidingen. Zorg dat het thema terugkomt in de theoretische onderdelen van opleidingen tot en met de praktijkvaardigheden.’

Wat kunnen hogescholen implementeren om de aanpak van racisme en discriminatie te verankeren in sociaal werk opleidingen?

‘Actief diversiteitsbeleid, onder meer bij het werven en selecteren van personeel: dat je een diversiteitsofficier hebt. Dat je een gebedsruimte hebt. Ook belangrijk: hoe haal je de mensen waarover het gaat binnen? Maak gebruik van de verbinding met de wijk, dus haal praktijkervaring binnen. Betrek mensen met ervaring met discriminatie. Die ervaring zit ook bij een deel van het studentenbestand.’

Wat is volgens jou de belangrijkste kennis die overgedragen moet worden?

Gezien de context is het heel belangrijk om thematiek zoals de doorwerking van het koloniaal en slavernijverleden te behandelen. De doorwerking ook op school van de discriminatie tegen studenten met een islamitische achtergrond. En ook de kennis en competenties als het gaat om het aanpakken van de discriminatie van lhbtiqa+ personen, of van mensen met een beperking en mensen die op andere gronden gediscrimineerd worden. Daarnaast is het belangrijk om te leren socratisch in gesprek gaan met studenten. Niet opleggen, maar ze begeleiden om zelf kennis te vergaren. En daarbij dat je als docent manieren hebt om bewust te worden van je eigen vooroordelen.’

Wat zijn belangrijke competenties voor sociaal werkers?

‘Naast bewustzijn is zelfreflectie belangrijk. Daarbij hoort de reflectie op je positie, over je privilege en dat je je professioneel bescheiden weet op te stellen in je werkomgeving. Dat is heel belangrijk volgens de professionals die ik heb gesproken. Het nadenken over die intersectionaliteit, en met name van de sociaaleconomische positie van studenten en docenten, is een belangrijke competentie. De positie van docenten en studenten heeft een impact op hoe zij omgaan met diversiteit en inclusie. Het idee dat je, om allerlei sociologische redenen, ruimte hebt in het leven om je te openen voor de ander. Je bent om verschillende redenen geprivilegieerd of uitgesloten.’

Hoe kunnen we waarborgen dat opleidingen er echt iets mee gaan doen?  

‘Organiseer living labs die onderwijs, praktijk en kennisinstituut verbinden. Dat is een praktijkgerichte leeromgeving voor studenten. Movisie heeft hier ervaring mee en kan hier een rol in spelen. Ontwikkel kennis samen met de mensen in de kwetsbare situatie, begeleid leerprocessen en analyseer informatie uit verschillende kennisbronnen. Een mooi vraagstuk rondom racisme en discriminatie is bijvoorbeeld de plek van mensen met een islamitische achtergrond. Van de vraag: ‘heb je een gebedsruimte op school?’, tot: ‘hoe ziet je stage eruit als je moslima bent met een hoofddoek?’. Via de theoretische kennis en de relatie tussen docenten en studenten onderling kan je samen leren met studenten die moslim en niet-moslim zijn. Wat ook kan helpen is een platform waar je bij elkaar komt om ervaringen uit te wisselen, netwerken met elkaar, goede praktijkvoorbeelden bespreken, intervisie doen. Dat kan fysiek of digitaal. Misschien is het ook goed om door te gaan met het ontwikkelen van een online database. Dit dossier, de checklist en andere publicaties zijn daar een goede basis voor.

En tot slot: hoe vormen de drie mijlpalen samen een geheel?

De rode draad door alle mijlpalen is dat er een kloof zit tussen het erkennen van discriminatie als vraagstuk, en het daadwerkelijk implementeren en ontwikkelen van effectieve aanpakken. Wat wij horen in het sociaal werk, horen we ook terug in het onderwijs. Uit de kennissynthese blijkt namelijk dat er geen tools waren om die discriminatie aan te pakken. Dit resoneert sterk met wat onze respondenten van de hogescholen ons vertelden in de verkenning onder hbo sociaal werk opleidingen. Ook zij zien dat het aanpakken van discriminatie als thema nog onvoldoende ingebed is in het curriculum.’

Bron: Movisie, 14 april 2025